Neuronauka

Uwolnij swój potencjał: Zrozumienie umiejętności funkcji wykonawczych

Opublikowano | przez Maciej Wamka

Funkcje wykonawcze

to zestaw umiejętności poznawczych, które pozwalają nam skutecznie planować, realizować zadania i pozostawać na bieżąco. Są one odpowiedzialne za wiele istotnych zachowań, w tym: rozwiązywanie problemów, regulację emocji i podejmowanie decyzji. Deficyty funkcji wykonawczych mogą upośledzać naszą zdolność do koncentracji, uczenia się nowych rzeczy, zapamiętywania szczegółów i osiągania celów. W związku z tym mogą mieć duży wpływ na jakość naszego życia i sukces we wszystkich jego obszarach.

Funkcje wykonawcze to umiejętności poznawcze niezbędne do efektywnego myślenia i zachowania.

Rozwijają się w regionie mózgu zwanym korą przedczołową, a wpływ na nie mają różne czynniki, w tym genetyka, środowisko i poziom stresu

Funkcje wykonawcze występują na kontinuum od niskiego do wysokiego poziomu funkcjonowania, przy czym typowe problemy obejmują trudności z zarządzaniem czasem, organizacją, uwagą, samokontrolą/regulacją, pamięcią i rozwiązywaniem problemów.

Aby lepiej zrozumieć

funkcje wykonawcze, musimy przyjrzeć się, jak się one kształtują. Funkcje wykonawcze rozwijają się w rejonie kory przedczołowej (PFC) w mózgu w okresie dzieciństwa i dorastania. Podczas tego procesu PFC dojrzewa i staje się coraz bardziej wyspecjalizowana pod względem zdolności do kontrolowania zachowania. Rozwój funkcji wykonawczych w dużym stopniu zależy od różnych czynników, w tym genetyki, środowiska, odżywiania, hormonów, wzorców snu i poziomu stresu.

Ważne jest, aby pamiętać

że funkcje wykonawcze istnieją na kontinuum od niskiego poziomu funkcjonowania (niezdolność do wykonywania nawet najbardziej podstawowych zadań) do wysokiego poziomu funkcjonowania (zaawansowane umiejętności planowania/organizacji). Do typowych problemów związanych z funkcjami wykonawczymi należą: trudności z efektywnym zarządzaniem czasem, organizacją materiałów, utrzymaniem koncentracji uwagi przez dłuższy czas, samokontrolą/samoregulacją, zapamiętywaniem szczegółów, ustalaniem priorytetów zadań, planowaniem z wyprzedzeniem, szybkim wyszukiwaniem istotnych informacji, odpowiednim reagowaniem w sytuacjach społecznych, inicjowaniem działań ukierunkowanych na osiągnięcie celu, wielozadaniowością, dokładnym wykonywaniem poleceń bez rozpraszania się i utraty orientacji w szczegółach.

Siedem podstawowych umiejętności funkcji wykonawczych to: samoświadomość; hamowanie; niewerbalna pamięć robocza; werbalna pamięć robocza; samoregulacja emocjonalna; samomotywacja; planowanie i rozwiązywanie problemów

Osoby z trudnościami w tej sferze powinny szukać zindywidualizowanych instrukcji, aby zaspokoić swoje specyficzne potrzeby i podejmować świadome decyzje dotyczące opcji leczenia i dostosowania stylu życia

Siedem podstawowych umiejętności

z zakresu funkcji wykonawczych zidentyfikowanych przez badaczy to: samoświadomość (zdolność do monitorowania własnych stanów psychicznych); hamowanie (zdolność do powstrzymywania się od impulsywnego działania); niewerbalna pamięć robocza (zdolność do utrzymywania w pamięci obrazów przestrzennych lub wizualnych); werbalna pamięć robocza (zdolność do utrzymywania w pamięci informacji opartych na mowie); samoregulacja emocjonalna (zdolność do regulowania swoich stanów emocjonalnych poprzez wewnętrzne procesy myślowe); samomotywacja (zdolność do samodzielnego wyznaczania celów bez zewnętrznej motywacji lub nagrody); oraz planowanie i rozwiązywanie problemów (zdolność do analizowania danych i opracowywania rozwiązań).

Te podstawowe umiejętności

współdziałają ze sobą, jak również z innymi procesami poznawczymi – takimi jak pamięć – ale mogą być oceniane indywidualnie podczas oceny ogólnego poziomu funkcjonowania danej osoby. Ważne jest, aby osoby z zaburzonymi umiejętnościami wykonawczymi otrzymały spersonalizowany instruktaż dostosowany do ich specyficznych potrzeb, ponieważ nie ma dwóch osób z dokładnie takim samym profilem lub deficytami umiejętności, co oznacza, że najlepsza strategia pokonywania trudności może się różnić w zależności od tego, który obszar (obszary) jest najbardziej dotknięty.  Dodatkowo ważne jest, aby osoby żyjące z zaburzonymi funkcjami wykonawczymi szukały źródeł, które dostarczają dokładnych informacji o tym, jak te problemy wpływają na codzienne życie, aby mogły podejmować świadome decyzje podczas angażowania się w możliwe opcje leczenia, jak również korekty stylu życia zaprojektowane specjalnie dla nich.

Jeśli zainteresował Cię ten artykuł, lub chcesz więcej dowiedzieć się o funkcjach wykonawczych. Zapraszamy do naszej strefy kursów multimedialnych

Strefa kursów

PROBLEMY SZKOLNE

Opublikowano | przez Maciej Wamka

Dlaczego dziecko ma złe stopnie? Oceny szkolne niczym barometr mogą ujawniać problemy w wielu sferach funkcjonowania dziecka, rodzin a nawet szkoły. Co się może dziać jeśli przysłowiowa Ala słabo radzi sobie z nauką?

Jeśli kłopoty z nauką są „od zawsze”

Powodem może być niższy poziom rozwoju dziecka, lub dysharmonia rozwoju (niektóre sfery rozwijają się szybciej, a inne wolniej). Możemy mieć także do czynienia z tak zwanymi specyficznymi trudnościami szkolnymi – dysleksją (problemy z czytaniem), dysgrafią (nieczytelne pismo) lub dysortografią (błędy ortograficzne) – które mogą pojawiać się i utrudniać naukę pomimo przeciętnego, a nawet wyższego niż przeciętny rozwoju poznawczego dziecka. Także trudności takie jak ADHD lub Autyzm (nawet wysoko funkcjonujący) znacznie wpływają na osiągnięcia szkolne.

Jeśli kłopoty z nauką pojawiły się nagle

W takim wypadku problem ma raczej charakter sytuacyjny. Być może jakaś partia materiału przerasta dziecko, a może mamy do czynienia z konfliktem z nauczycielem? Być może w ocenach odbija się jakiś inny problem dziecka – z rówieśnikami, z samym sobą, lub domowe? Pamiętajmy że atmosfera w domu może sprzyjać lub utrudniać naukę. Konflikty, przemoc w sposób oczywisty, ale nawet przeprowadzka, pojawienie się rodzeństwa czy zmiana rytmu pracy rodzica mogą zaburzyć przyswajanie wiedzy. Jeśli poza ocenami zauważamy jakieś zmiany w zachowaniu dziecka, na przykład jest smutne, lub przeciwnie bardziej pobudzone niż zwykle możemy mieć do czynienia z trudnością natury psychologicznej lub zażywaniem substancji.

 

Oczywiście nie ma co martwić się na zapas, ale warto także zachować zdroworozsądkową czujność. Niekiedy wystarczy zmotywować pociechę do działania, wesprzeć korepetycjami, lub wspólna nauką, innym razem trzeba poszukać specjalistycznego wsparcia. Ponownie nauczyciele są nieocenionym źródłem wiedzy, Jeśli wiemy, że dziecko jest pod opieką nauczycielki, szczerze zainteresowanej jego rozwojem warto zapytać o ją opinię i poprosić o wskazówki.

Jeśli zainteresował Cię ten artykuł i chcesz otrzymywać powiadomienia o kolejnych, zapisz się do naszego newslettera.

Czy ADHD znika wraz z wysokim IQ?

Opublikowano | przez Maciej Wamka

Abstrakt

Uniwersytet w Sao Paulo przeprowadził badanie, aby zrozumieć, czy wysokie zdolności intelektualne mogą wpływać na wyniki testów psychologicznych stosowanych do diagnozowania ADHD. Badanie opierało się na założeniu, że ADHD jest wrodzonym zaburzeniem spowodowanym nieprawidłowym funkcjonowaniem kory przedczołowej, co skutkuje deficytami funkcji wykonawczych, takimi jak trudności w organizacji i planowaniu.

Zespół badawczy nie znalazł żadnych dowodów na różnice między grupami o wysokim i niskim IQ, jeśli chodzi o diagnozę ADHD. Odkryli jednak, że osoby wysoce inteligentne mogą być w stanie maskować lub kompensować swoje objawy, co prowadzi do potencjalnego niedodiagnozowania. Jako takie, dalsze badania są niezbędne do prawidłowego zdiagnozowania osób z wysokim IQ i możliwym ADHD.

Co zrobić aby zminimalizować potencjalne błędy w diagnozie? My u siebie w gabinecie używamy szczegółowego kwestionariusza diagnostycznego DIVA-5 i baterii neuropsychologicznej od Schuchfrieda (która jest używana w Formule 1. Dzięki temu możemy lepiej wykryć oznaki ADHD, niezależnie od poziomu IQ pacjenta.

Zrozumienie objawów ADHD u osób o wysokim IQ:

Badacze z Uniwersytetu w Sao Paulo przeprowadzili badanie mające sprawdzić, czy wysoka sprawność intelektualna może sfałszować badanie psychologiczne w kierunku ADHD.

ADHD jest tzw. zaburzeniem neurorozwojowym, czyli takim, gdzie rodzimy się z nim, a nie nabywamy w trakcie życia. Objawia się wysoką impulsywnością, nadruchliwością lub zaburzeniami uwagi i koncentracji. U osób dorosłych charakteryzuje się dominującymi zaburzeniami uwagi i koncentracji. Związane ono jest z nieprawidłowym funkcjonowaniem kory przedczołowej i deficytami w zakresie funkcji wykonawczych. Funkcje wykonawcze to zbiór zachowań samoregulacyjnych wykorzystywanych do kierowania działaniami w zależności od kontekstu. Obejmują one koncentrację i podtrzymanie uwagi, pamięć roboczą, organizację, planowanie, hamowanie, elastyczność poznawczą oraz kontrolę zachowań.

Badanie wpływu wysokiego IQ na diagnozę ADHD:

U osób z ADHD obserwuje się trudności w organizacji i planowaniu (np. dnia, lub pracy), co widoczne jest w diagnozie psychologicznej, ale nie zawsze. Według badaczy część pacjentów z ADHD w testach psychologicznych wypada doskonale. A więc co za tym idzie? Badacze zadali sobie to samo pytanie i przeanalizowali dostępne badania osób z ADHD. Nie znaleźli w żadnym z nich podziału na grupy z wysokim i niskim IQ. Wobec tego postanowili sprawdzić, czy występowanie wysokiego IQ i ADHD może prowadzić do niedodiagnozowania? I czy wysokie IQ może działać jako wzmacniacz i chować ADHD?

Analiza dostępnych wyników pozwoliła potwierdzić, że obecność wysokiego IQ może „maskować” objawy ADHD. Pozwala to też wyjaśnić, dlaczego wysoce inteligentni pacjenci są zwykle niedodiagnozowani, gdy są jeszcze dziećmi oraz to, że objawy u nich widoczne są dopiero we wczesnej dorosłości, gdy poddawani są wyższym wymaganiom w pracy, w rodzinie.

Wykorzystanie kompleksowych testów do dokładnej diagnozy ADHD:

Powodem może być to, że osoby te mają więcej strategii intelektualnych oraz kreatywnych na „maskowanie” i kompensowanie objawów ADHD.

Badanie to zostało przeprowadzone na małej grupie (N=51), ale wnioski płynące z niego powinny uczulić diagnostów na większą szczegółowość i uwagę podczas przeprowadzania diagnozy. Wyjaśniać nam to też może, dlaczego wielu dorosłych z ADHD i wysokim IQ jest narażonych na opóźnione rozpoznania i wdrożenia leczenia. Ich zachowanie może być mylone z lenistwem, zwłaszcza przez rodziców i nauczycieli, którzy zauważają głównie ich potencjał intelektualny w sytuacjach nauki lub pracy.

W związku z tym w naszym gabinecie do diagnozy wykorzystujemy szczegółowy kwestionariusz diagnostyczny DIVA 5, oraz komputerową baterię neuropsychologiczną wiodącej Austriackiej firmy Schuchfried, która ma też swoje zastosowanie w Formule 1, oraz diagnozach sportowych. Połączenie tych dwóch rzeczy zmniejsza ryzyko popełnienia błędu niedoszacowania.

Teraz pewnie zastanawiacie się państwo – czy te modele można pogodzić? Wymagać to będzie dużej elastyczności i kreatywnego podejścia – ale nie jest niemożliwe. Jednym z rozwiązań może być udział dziecka w dodatkowych zajęciach prowadzonych w duchu rozwoju pasji i stawiania pytań. Można również rozważyć edukację domową, lub jedną z form edukacji alternatywnej taką jak szkoła demokratyczna, szkoła Montessori czy Waldorfska.

Warto także spotkać się z psychoterapeutą behawioralno-poznawczym i porozmawiać na ten temat. Gabinet psychoterapeutyczny Wamka & Wamka z siedzibą w Szczecinie oferuje odbycie konsultacji tak na miejscu jak i online poprzez program Skype. Na konsultację można umówić się mailowo, telefonicznie lub osobiście.